W związku z nagminnością zjawiska prowadzenia przez kierowców pojazdów w stanie nietrzeźwości, polski ustawodawca poza katalogiem kar w postaci grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, przewidział także środek karny polegający na zakazie prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju na okres nie krótszy niż 3 lata (art. 178a oraz 42 §2 Kodeksu karnego). Co istotne z punktu widzenia kierowcy, orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów na minimum 3 lata w przypadku wyroku skazującego jest obligatoryjne, oznacza to zatem, że sąd nie może odstąpić od wymierzenia tego środka karnego. Dla porządku wskazać należy, że stan nietrzeźwości w rozumieniu Kodeksu karnego zachodzi wówczas, gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.
Dla wielu kierowców prowadzących z różnych przyczyn pojazdy pod wpływem alkoholu szczególnie dotkliwy jest omawiany zakaz, bowiem często sądy orzekają karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania uznając, że jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary. Niemniej i tak w tej sytuacji zakaz prowadzenia pojazdów na minimum 3 lata nie może zostać przez sąd pominięty. Wielu kierowców tłumaczy, że popełnienie przestępstwa nie wynikało z ewidentnego zamiaru lekceważenia norm karnych, lecz z nieświadomości jak długo trwa proces eliminacji alkoholu z organizmu człowieka w wyniku metabolizmu. Pomimo tego, jak już wspomniano, sąd skazując kierowcę i tak musi „pozbawić go” uprawnień do kierowania pojazdem na okres co najmniej 3 lat. Dodać należy, że sąd musi również obowiązkowo orzec od sprawcy na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej świadczenie pieniężne w wysokości co najmniej 5000 zł.
Dlatego też zdecydowane korzyści mogą wyniknąć z dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania karnego w stosunku do kierowców prowadzących pojazdy w stanie nietrzeźwości. Zgodnie z art. 66 §1 Kodeksu karnego, sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne jeśli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do lat 3 i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.
Owe „korzyści” o to przede wszystkim fakt, że warunkowe umorzenie postępowania nie jest równoznaczne z wyrokiem skazującym, a zatem sprawca może nadal uzyskać z Krajowego Rejestru Karnego zaświadczenie o niekaralności, co często ma niebagatelne skutki dla jego sytuacji zawodowej. Owszem, dane o warunkowym umorzeniu postępowania są gromadzone w rejestrze karnym, jednakże ulegają one zatarciu po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Nie można jednak czynić takiej osobie zarzutu, że została ona prawomocnie skazana wyrokiem karnym. W świetle prawa pozostaje wciąż osobą niekaraną.
Wracając natomiast do samego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów, sąd w przypadku warunkowego umorzenia postępowania karnego może orzec zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2. Tym samym, sąd nie jest już związany obowiązkiem jego orzekania, a ponadto nawet najdłuższy zakaz może wynieść maksymalnie 2 lata. Przy wyroku skazującym za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości są to minimum 3 lata, a w skrajnych przypadkach zakaz może być orzeczony nawet na 15 lat. Sąd warunkowo umarzając postępowanie nie musi również orzekać wspomnianego świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Ubiegając się o warunkowe umorzenie postępowania istotne jest, aby kierowca nigdy wcześniej nie był karany za przestępstwo umyślne. Ponadto konieczne jest wykazanie, że wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne. Ma na to wpływ wiele okoliczności natury przedmiotowej i podmiotowej, takich jak zamiar sprawcy, sposób i stopień naruszenia przez niego reguł bezpieczeństwa w ruchu drogowym, stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu (najlepiej przekraczające tylko nieznacznie granice powodujące odpowiedzialność karną), natężenie ruchu w miejscu popełnienia przestępstwa, pora przejazdu, poziom stworzenia zagrożenia dla innych uczestników ruchu drogowego, motywacja sprawcy itp. Okoliczności popełnienia przestępstwa nie mogą budzić wątpliwości sądu, zaś właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz dotychczasowy sposób jego życia muszą uzasadniać przypuszczenie, że będzie on w przyszłości przestrzegał porządku karnego, a w szczególności nie popełni już przestępstwa.
Wszystkie te kwestie podlegają ocenie sądu, do którego zawsze należy ostateczna decyzja o wydaniu wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne.
adw. Piotr Mazur